Đến những ngày đầu tháng 9 vừa qua, 11 tỉnh có di sản Then gồm: Tuyên Quang, Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai đã chính thức đón nhận Bằng ghi danh tại Quảng trường Nguyễn Tất Thành, TP Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang. Trong niềm vui chung đó, điệu Then của người Tày, Nùng tỉnh Bắc Giang cũng vinh dự được vinh danh.

Điệu Then của người Tày, Nùng tỉnh Bắc Giang

Then là một hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống, lâu đời của người Tày, Nùng sinh sống trên địa bàn các huyện: Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam, Yên Thế, Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Thực hành nghi lễ Then là phương tiện truyền tải mong ước, kỳ vọng của con người về việc thay đổi hiện thực cuộc sống, hiện thực xã hội trong từng thời kỳ lịch sử nhất định nhằm thỏa mãn nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh cũng như gợi nguồn cảm hứng nghệ thuật bằng những câu chuyện thần thoại, truyền thuyết dân gian; là sự kết tụ nhiều dòng cảm xúc của con người. Mặt khác, Then còn là loại hình diễn xướng dân gian tổng hòa nhiều loại hình nghệ thuật như: Thơ, ca hát, múa, hội họa, âm nhạc. Do vậy, Then gần gũi và được nhiều thế hệ người Tày, Nùng sinh sống trên địa bàn một số huyện thuộc tỉnh Bắc Giang ngưỡng mộ, yêu thích, tồn tại trong đời sống tinh thần của đồng bào. Then có sức lôi cuốn kỳ lạ, khích lệ tinh thần mọi người thêm vui vẻ, xua tan phiền muộn, sự cực nhọc trong cuộc sống, hướng tới những điều tốt đẹp, hoàn thiện. Đặc biệt, thực hành nghi lễ Then là kho tàng quý giá về di sản văn hóa cổ truyền của dân tộc, là nguồn tư liệu quan trọng giúp cho việc nghiên cứu truyền thống lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán của người Tày, Nùng ở Bắc Giang.

Chương trình nghệ thuật tại Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh Thực hành Then của người Tày, Nùng Thái ở Việt Nam vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Bên cạnh thực hành nghi lễ Then, trong phong trào văn hóa, văn nghệ ở Bắc Giang còn phát triển loại hình Then văn nghệ, thường được diễn xướng tại các buổi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ của cộng đồng dân cư hay những cuộc thi văn hóa, văn nghệ trong khuôn khổ Ngày hội văn hóa dân tộc. Then văn nghệ phát triển trong cộng đồng người Tày, Nùng ở Bắc Giang là những làn điệu ngắn, có âm hưởng vui tươi được tách ra từ nghi lễ Then, sau đó được đặt lời mới có thể cải biên, cách điệu cho phù hợp với việc trình diễn trên sân khấu. Nội dung của những bài hát Then chủ yếu là ca ngợi tình yêu quê hương đất nước, tình yêu lứa đôi, ca ngợi công lao của Đảng, Bác Hồ, cầu mong cuộc sống bình an, mùa màng bội thu…

Để điệu Then còn mãi

Bà Chu Thị Hồng Vân (bên phải), người đầu tiên và duy nhất (đến thời điểm hiện tại) được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực Di sản văn hóa phi vật thể với loại hình nắm giữ: Nghệ thuật trình diễn dân gian (hát Then)

Sau khi nghi lễ Then Tày, Nùng ở Bắc Giang được đưa vào danh mục Di sản phi vật thể cấp quốc gia (năm 2015) và Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam (trong đó có thực hành Then của người Tày, Nùng tỉnh Bắc Giang) được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (năm 2019); công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản Then Tày, Nùng ở Bắc Giang đã được chú trọng. Các câu lạc bộ (CLB) Then được duy trì và phát huy vai trò trong đời sống cộng đồng. Số lượng nghệ nhân Then, người hát Then chuyên nghiệp và không chuyên nghiệp được duy trì, trở thành hạt nhân trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then. Nhiều cá nhân, CLB đã tham gia hội thi, hội diễn văn nghệ trong và ngoài tỉnh, đạt nhiều giải thưởng cao. Năm 2017, bà Chu Thị Hồng Vân, nghệ nhân thực hành Then dân tộc Nùng, sinh năm 1968 (thôn Hố Cao, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang), đã được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú”.

Các nghệ nhân tiêu biểu tỉnh Bắc Giang tham dự Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh Thực hành Then của người Tày, Nùng Thái ở Việt Nam vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Trong thời gian tới, tỉnh Bắc Giang sẽ tích cực phối hợp với các tỉnh có thực hành Then đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tăng cường quảng bá, giới thiệu giá trị của di sản Then đến với bạn bè trong nước và quốc tế. Tiếp tục duy trì và phát triển các CLB hát Then trên địa bàn có đồng bào dân tộc Tày, Nùng sinh sống. Mở rộng hình thức hoạt động; phương pháp truyền dạy, đào tạo nghệ nhân trẻ và thực hành tại cộng đồng; có cơ chế đãi ngộ với các nghệ nhân hát Then; đưa nghệ thuật hát Then, đàn tính vào giảng dạy trong trường học, đặc biệt là các vùng có đồng bào dân tộc Tày, Nùng cư trú. Tiếp tục duy trì và nâng cao chất lượng liên hoan, hội thi, hội diễn, đưa hát Then vào nội dung của các liên hoan, hội thi văn nghệ. Tăng cường công tác điều tra, sưu tầm, nghiên cứu về di sản Then; ứng dụng nghiên cứu khoa học, kỹ thuật vào việc lưu giữ, bảo tồn di sản Then. Cùng đó, thời gian tới, Bộ VHTTDL sẽ có Chương trình hành động về bảo tồn và huy giá trị di sản then, trên cơ sở đó, Sở VHTTDL sẽ xây dựng kế hoạch cụ thể nhằm bảo tồn, phát huy loại hình di sản này trên địa bàn tỉnh./.

Phí Trường Giang